Auteurs: Nicolas Pierre, Emiel Winnelinckx
Vertaling : Aurore Huygens
- Wat is de OVSE?
De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa is een orgaan van 57 hoofdzakelijk westerse landen, waaronder de VS en Rusland. Het is opgericht op het hoogtepunt van de Koude Oorlog en heeft tot doel een “praatgroep” te creëren om de vrede in Europa te bewaren of ten uitvoer te leggen tegen de achtergrond van de wapenwedloop tussen de twee rivaliserende blokken.
De OVSE heeft dus de ambitie te fungeren als forum voor veiligheid en samenwerking op een zeer groot grondgebied, en met de aanwezigheid van vele mondiale of regionale machten en punten van geopolitieke spanning. Voor haar functies is de OVSE gestructureerd rond “drie dimensies”: Het eerste is politiek en militair (conflictpreventie, wapeninspecties, naleving van het staakt-het-vuren, enz.), het tweede is economisch en ecologisch (wetenschappelijke samenwerking, energiezekerheid, enz.), en het derde is mensenrechten (eerbiediging van de mensenrechten, toezicht op verkiezingen, enz.) Naast een Algemeen Secretariaat en Commissies die in Wenen zijn gevestigd, heeft de OVSE actieve missies ter plaatse in zowel West- als Oost-Europa, de Kaukasus en Centraal-Azië. Sinds 1991 heeft de OVSE ook een Parlementaire Vergadering, waarin 323 parlementsleden uit de nationale parlementen van de 57 lidstaten zitting hebben.
De OVSE is opgebouwd rond twee teksten, niet bindend maar ondertekend door de regeringen van de Lid-Staten ten tijde van hun totstandkoming, de Slotakte van Helsinki (1975), aangevuld met het Handvest van Parijs (1990). Hieronder volgen de basisbeginselen, die grotendeels zijn overgenomen uit het Handvest van de Verenigde Naties:
- soevereine gelijkheid, respect voor de rechten die inherent zijn aan soevereiniteit;
- zich onthouden van de dreiging met of het gebruik van geweld;
- de onschendbaarheid van grenzen ;
- de territoriale integriteit van staten;
- vreedzame beslechting van geschillen ;
- niet-interventie in interne aangelegenheden;
- respect voor mensenrechten en fundamentele vrijheden, inclusief de vrijheid van gedachte, geweten, godsdienst of overtuiging;
- gelijke rechten en zelfbeschikking van volkeren;
- samenwerking tussen staten ;
- te goeder trouw nakomen van verplichtingen onder het internationaal recht.
- OVSE en Oekraïne: uitdagingen en kansen
Er mag geen illusie worden gewekt over een organisatie die een wonderoplossing vertegenwoordigt. Elke optie moet echter worden onderzocht om de voor- en nadelen ervan te kunnen beoordelen.
In de eerste plaats hanteert de OVSE een ruimere opvatting van veiligheid in kwalitatieve zin (die verder gaat dan het strikt militaire) en in geografisch opzicht, met het begrip “collectieve veiligheid”. Ten eerste bekijkt de OVSE de veiligheid in een ruimere kwalitatieve (die verder gaat dan het strikt militaire) en geografische context, met het begrip “collectieve veiligheid”. Dit kan worden samengevat door dit fragment: Zij zullen hun veiligheid niet vergroten ten koste van de veiligheid van andere staten.”
Het doel is immers niet de sanctuarisatie van een bepaald grondgebied (zoals een alliantie die werkelijk beperkt zou zijn tot wederzijdse verdediging zou kunnen doen, volgens een “touch-and-see”-model). Het doel is veiligheid op te bouwen tussen rivaliserende staten en mogendheden, die geen bondgenoten zijn en dat ook niet snel zullen worden. Het is gemakkelijker een hegemoniale alliantie tussen reeds geallieerde (zo niet vazal) landen op te bouwen dan iets tussen rivalen. De OVSE streeft er dus naar een breed gebied te bestrijken dat werkelijk alle conflictgebieden omvat, en niet slechts één “kant”.
Bovendien neemt de OVSE veel bredere dimensies van veiligheid op zich: energiezekerheid (voorziening en ongevallenbeheer), wapenbeheersing en waterbeheer. Al deze kwesties zijn absoluut van vitaal belang voor iedereen, vooral in tijden van klimaatverandering en economische crises, maar vooral voor Oekraïne. De kwestie van de watervoorziening van de Krim, het probleem van de veiligheid van nucleaire installatiesalsmede de controle op de bewapening en de raketten die aan beide zijden worden opgesteld, zijn absoluut essentiële kwesties. Deze kwesties worden niet opgelost door al dan niet tot de NAVO te behoren, en zijn van belang voor de veiligheid van alle landen in de regio.
Ten tweede heeft de OVSE de afgelopen jaren slechts een marginale diplomatieke rol gespeeld in het Oekraïnse conflict (waarover hieronder meer), maar zij beschikt over grote technische deskundigheid en een geschiedenis van diplomatieke prestaties.
Historisch gezien heeft de OVSE bijgedragen tot de veiligheidsarchitectuur, met name rond de val van het Sovjetblok en de grote omwentelingen die daarop volgden. In 1990 maakt het Document van Wenen samenwerking op het gebied van wapenbeheersing mogelijk. Twee jaar later werd het opgenomen in het Verdrag inzake conventionele strijdkrachten in Europa (CFE). In 2002 maakt het “Open Skies”-verdrag ongewapende wederzijdse erkenning van het luchtruim mogelijk.
Wij zien dat deze verworvenheden broos zijn: In 2020 zullen de Verenigde Staten zich terugtrekken uit het Open Skies-verdrag, gevolgd door Rusland in 2021. Daarvoor, in 2018 D. Trump heeft de VS uit het INF-verdrag gehaald Intermediair Kernwapenverdrag; Rusland is in 2015 uit het CFE gestapt, en de VS hebben het ABM-verdrag opgezegdVerdrag in 2002.
Ten derde beschikt de OVSE over belangrijke technische ervaring, met name via haar “speciale waarnemingsmissie naar Oekraïne” (SMU) die in 2014 van start is gegaan. In het verleden heeft zij regelmatig ingegrepen in Oekraïne (bv. door de presidentsverkiezingen van 2010 geldig te verklaren). Deze waarnemingsmissie is de grootste veldmissie van de OVSE, met een jaarlijks budget van meer dan 100 miljoen euro en een staf van 1.300 personen, waaronder 689 waarnemers uit 43 verschillende landen. Er is ook een missie in Moldavië, waar spanningen met de Russische enclave Trans-Dnjestrië het land bedreigen en gevreesd wordt dat het conflict zich zou kunnen uitbreiden. Tenslotte zijn er, ondanks het precaire en tijdelijke karakter ervan, in het kader van de OVSE verscheidene wapenstilstanden tussen de separatisten van de Donbass en het Oekraïense leger tot stand gekomen.
In de loop van de waarnemersmissie in Oekraïne, en met name in de afgelopen twee jaar, heeft Rusland zich zeer kritisch uitgelaten over de waarnemersmissie en deze beschuldigd van onpartijdigheid. Enkele inconsistenties tussen de cijfers van de missie en die van de Hoge Commissaris voor de mensenrechten van de VNvan het Bureau van de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten hebben bijgedragen tot de onenigheid, evenals de offensieve acties van Rusland. //Het wegvallen van het akkoord over de waarnemingsmissie heeft geleid tot het niet-verlengen, op basis van een Russisch veto (OVSE-besluiten worden altijd met eenparigheid van stemmen genomen), van de waarnemingsmissie (die dus op 31 maart 2022 afliep). De OVSE is niet alleen een platform voor onderhandelingen over de-escalatie of wapenbeheersing, maar heeft ook een moeilijke missie in Oekraïne. Het huidige voorzitterschap van de OVSE (door de voormalige Poolse minister van Buitenlandse Zaken, Zbigniew Rau, die zeer vijandig staat tegenover Rusland) zal er waarschijnlijk niet toe leiden dat de OVSE de enige plaats van onderhandeling wordt. Maar deze vinden reeds elders plaats, met onverwachte spelers en waar Europese landen afwezig zijn.
Dus landen met zulke verschillende belangen en aard als Israël, China en Turkijezijn begonnen met bemiddelingsacties. Bij deze laatste is de vooruitgang het opmerkelijkst geweest, maar met een abrupte stop na de uitzending van de beelden van Boutcha en talrijke onopgeloste moeilijkheden (welke definitie van neutraliteit, welke wederzijdse garanties voor de naleving van de overeenkomsten, enz.)
- Investeren in diplomatie in plaats van oorlog
In 2020 zullen tientallen voormalige OVSE-leiders en parlementariërspubliceerde een “oproep tot actie”, en roept op tot de terugkeer van de OVSE op het diplomatieke toneel. De dialoog tussen de NAVO en Rusland of tussen de NAVO en de VS is namelijk vaak terzijde geschoven of gemeden, en ook de financiering ervan is beperkt.
Dit gebrek aan investeringen, zowel politiek als financieel, maakt deel uit van een logica van voortdurende militaire escalatie. Alle westerlingen zijn het er voorlopig over eens hun militaire budgetten te verhogen, en Europese diplomatieke initiatieven zijn zeldzaam.
Erger nog, de VS-strategie lijkt heel gelukkig te zijn met een escalatie in zowel intensiteit als reikwijdte van het conflict: het besluit van J. Bident om 33 miljard dollar aan Oekraïne te geven (waarvan 20 miljard dollar voor bewapening, d.w.z. evenveel als het jaarlijkse budget van het Israëlische leger), en zijn minister van Buitenlandse Zaken A. Blinken zei dat het Oekraïne zou steunen als het zou besluiten doelen op Russisch grondgebied aan te vallen.
Op het niveau van ons land heeft de regering tot dusver besloten zich volledig in te zetten voor de escalatie (verhoging van de militaire budgetten, herbevestiging van de steun aan de NAVO en haar strategie) en heeft zij geen enkel bemiddelingsinitiatief genomen. Ondanks zijn geschiedenis als neutraal land en zijn diplomatieke ervaring, weigert België alleen de Atlanticistische strategie.
Het is van essentieel belang een brede beweging op te bouwen die de oorlogsretoriek tegenspreekt en prioriteit geeft aan sociale en ecologische begrotingen boven bewapening. Evenzo zou België moeten spreken met een stem van diplomatie in plaats van confrontatie tussen het Westen en Rusland.
________________________________________________________________________________________________
In 2021 organiseerden Belgische en ruimere Europese vredesbewegingen demonstraties tegen de militarisering van Europa, met inbegrip van de door de NAVO opgelegde verhoging van de militaire uitgaven en de nucleaire bewapeningswedloop. De vredestop die in juni 2022 in Madrid zal worden gehouden, is een voortzetting van deze mobilisaties die midden in de pandemie zijn begonnen.
De verklaring van de Vredesconferentie van Madrid is het resultaat van de gezamenlijke inspanningen van sociale en vredesbewegingen, vakbonden en politieke organisaties. De vredestop verenigt de eisen van de strijd tegen de NAVO en voor een niet-militair veiligheidssysteem, zonder kernwapens, zonder militaire bases in het buitenland en de investering van de huidige militaire uitgaven in sociale zekerheid en wereldwijde klimaatrechtvaardigheid.
Laten we onze krachten bundelen in de strijd voor vrede, milieu en sociale rechtvaardigheid!
Wij roepen burgers en organisaties op zich te verzetten tegen de komende NAVO-top in Madrid in juni 2022 en te laten zien dat wij oorlog en militarisme verwerpen.
Wij nodigen u uit om aan onze acties deel te nemen!