Luis Arce, de kandidaat van de linkse ‘Beweging naar het Socialisme’ (MAS) van Evo Morales won de Boliviaanse presidentsverkiezingen met een monsterscore. “Niemand zag dit aankomen”, zegt Boliviakenner David Verstockt. “De projecties geven Luis Arce 52-53%, dit betekent dat MAS meteen een absolute meerderheid haalt in beide kamers van het parlement.”
David Verstockt is programmabegeleider van de Belgische ngo FOS in Bolivia. Wegens de coronapandemie is hij tijdelijk terug uitgeweken naar ons land, maar zijn hart ligt nog altijd bij de Boliviaanse bevolking. We vroegen hem naar zijn eerste reactie op de uitslag van de presidentsverkiezingen in Bolivia.
David Verstockt. Het is een duidelijk signaal vanuit de Boliviaanse bevolking, zo duidelijk dat de uitslag niet zal gecontesteerd worden. Was het verschil tussen Arce en runner-up Carlos Mesa kleiner geweest, dan was het een ander verhaal. De centrum-rechtse Carlos Mesa met zijn partij Comunidad Ciudadana was ook in oktober 2019 de belangrijkste uitdager van MAS. Fernando Camacho, de veelbesproken extreem conservatieve kandidaat, eindigt op een derde plek met een tegenvallende 14%.
Camacho wint wel in zijn thuisbasis, Santa Cruz.
David Verstockt. Klopt, dat is het rijkste departement van het land. Het is goed mogelijk dat hij zich zal toeleggen op een separatistisch project. Voornamelijk in Santa Cruz bestaan er groeperingen die pleiten voor een afscheuring van de rest van Bolivia, en dan vooral van de departementen op de Altiplano, die +60% voor MAS gingen. Huidige interim presidente Jeanine Áñez die binnenkort zal aftreden, feliciteerde op twitter reeds de MAS-leiding met de overwinning. Dat MAS 52% haalt mag men niet onderschatten, in België moet je daarvoor terug naar de vooroorlogse geschiedenis. Dat MAS na 14 jaar beleid en een jaar rampspoed op deze manier terugkomt is bijzonder.
Wat zijn de belangrijkste factoren die hebben geleid tot deze monsterscore?
David Verstockt.Een belangrijk deel van zowel de armere, rurale als de peri-urbane groepen identificeren zich nog steeds met de partij MAS. Dit is hún partij, en dit willen en zullen ze niet snel opgeven. Wat MAS ook heeft geholpen was het viscerale racisme, het autoritaire en misogene karakter van de regering Áñez. MAS was het geliefde slachtoffer van de regering Áñez, maar die slachtofferrol heeft MAS ook geholpen, omdat de aanvallen van Áñez buitenproportioneel, vaak illegaal, en dus niet rechtvaardig waren. Bovendien leed de regering Áñez onder tal van corruptieschandelen en kende ze bijna 40 ministerwissels. De pandemie, de economische impact en de gefaalde respons van Áñez deed mensen met heimwee terugdenken aan de tijden van economische en sociale voorspoed onder Evo Morales. Destijds was de economische politiek in handen van, jawel, Luis Arce. Tenslotte, misschien was er gewoonweg geen alternatief. Carlos Mesa is deel van de oude Boliviaanse politiek zonder verhaal, zonder politiek project.
Komt er een regering van nationale eenheid? Arce riep daar na de eerste resultaten voor op?
David Verstockt. Dat zal er nog vanaf hangen. Het lijkt dat MAS verder kan zonder de steun van Carlos Mesa. Die heeft ook al laten weten dat hij de oppositie zal leiden in het parlement. Camacho zal langs de rechterflank sowieso radicale oppositie voeren en zal Mesa daarmee in het nauw drijven. Met deze uitspraak voor nationale eenheid geeft Luis Arce een sterke boodschap. Bolivia is vandaag zeer gepolariseerd, nog erger dan in de Verenigde Staten. Arce spreekt over eenheid en verzoening omdat hij ook aanvoelt dat het anders zeer moeilijk wordt. Het land heeft die verzoening ook nodig, dus hopelijk lukt het.
De revanche van het volk op de coupplegers
Een jaar geleden waren we nog getuige van een zachte staatsgreep tegen Evo Morales. Er werden vanuit de OAS en de legerleiding beschuldigingen van fraude geuit tegen de zittende MAS-president Morales. Hij moest het land ontvluchten en kreeg verbod om terug te keren en opnieuw deel te nemen aan de verkiezingen.
David Verstockt. Inderdaad, een jaar geleden was de situatie helemaal anders. Een bepaald deel van de bevolking was gefrustreerd en ontevreden, dit had onder meer te maken met betwistbare kandidatuur van Morales. Toen de verkiezingswaarnemersmissie van de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) vroegtijdig en zonder afdoend bewijsmateriaal sprak over fraude kwam alles in een stroomversnelling. In bepaalde delen van Santa Cruz had je muitende politieagenten die op de daken gingen staan en zwaaiden met de vlaggen van Santa Cruz en Bolivia. Ook in andere steden gingen bepaalde politie-afdelingen aan het muiten. Sociale organisaties werden het mikpunt: hoofdzetels van de boeren en vrouwenorganisaties werden aangevallen door gewelddadige gemaskerde bendes. Leiders van sociale bewegingen werden met de dood bedreigd, er doken beelden op van folteringen op straat. Journalisten werden geconfronteerd met repressie, meer dan 50 lokale zenders, vaak van boerenorganisaties, werden gesloten.
Speelden er nog andere elementen mee in de maanden voor de verkiezingen van oktober 2019?
David Verstockt. Ja, er bestond grote onvrede over de aanpak van de bosbranden in het oosten van het land. Die bosbranden hadden te maken met een beleid dat kleine boeren, soms ook in opdracht van de grote agroindustrie, bossen in brand mogen steken om landbouwgrond vrij te maken. Ook vandaag, een jaar later, staan grote stukken van Bolivia in brand.
Daarnaast was er een staking van het medisch personeel die bijna 2 maanden duurde. De Orde der Geneesheren coördineerde de staking en wilde de regering Morales onder druk zetten om bepaalde gezondheidshervormingen terug te schroeven. Die Orde bewaakte vooral de belangen van de private medische sector en heeft zich jarenlang gekant tegen iedere vorm van progressieve hervorming. Dat ze 2 maanden voor de verkiezingen het ziekenhuiswezen heeft lamgelegd was overduidelijk politiek geïnspireerd. Die staking was iets anders dan de minimale dienstverlening die Belgen hier gewoon zijn, de ziekenhuizen waren gewoonweg dicht. Enkele dagen na de staatsgreep in november 2019 werd de staking opgeheven zonder dat ook maar 1 van de eisen werd ingewilligd.
De ondergrond van Bolivia zit boordevol lithium.
David Verstockt. Dat speelt absoluut ook mee. De regering Morales was van plan om het lithium in staatshanden te houden en het tot kant-en-klare batterijen te transformeren in samenwerking met enkele private spelers. De Chinezen en Duitsers werden samen met staatsbedrijf YLB hiervoor verantwoordelijk. Geopolitieke belangen zijn altijd een belangrijke factor in Latijns-Amerika.
In hoeverre heeft het coupregime de sociale verwezenlijkingen van Morales en MAS terug kunnen draaien?
David Verstockt. Eigenlijk valt dat nog wel mee. Door de coronapandemie is er ongeveer niets van de geplande verkoop van staatsbedrijven door kunnen gaan. Dat is ook de verdienste van MAS die in het parlement nog steeds de meerderheid had. In 2020 zagen we een regelrecht straatgevecht tussen de uitvoerende en wetgevende macht. Veel jonge en nieuwe politici zijn nu opgestaan. Er is binnen MAS nu wel een politieke vernieuwing opgestart, dit was meer dan nodig. Een prachtvoorbeeld is Eva Copa; een jonge Aymara vrouw die voorzitter is van de Senaat en het gezicht werd van MAS. Ze kreeg heel wat te verduren maar bleef staande.
We hadden het al kort over de gezondheidszorg, hoe is de situatie met het coronavirus in Bolivia?
David Verstockt. Rampzalig. Bolivia staat in de top 5 wereldwijd van aantal doden per capita. Het gezondheidssysteem is zeer slecht. Het is ondergefinancierd en leidt onder een tekort aan medische apparatuur. Dus ja, het coronavirus heeft hard toegeslagen in het land. Onder MAS steeg het gezondheidsbudget, tot het vijfvoud, maar dat is nog steeds te weinig. Die gezondheidshervorming van maart 2019 (oprichting van een Universeel, Uniek Gezondheidssysteem (SUS)) kwam veel te laat, maar biedt absoluut mogelijkheden. Ik verwacht nu wel dat na deze overwinning van MAS de gezondheidshervorming zal worden verdergezet. Dit is een goede zaak voor de meerderheid van de bevolking omdat het het universele, gratis, toegankelijke en preventieve karakter van gezondheid centraal stelt.
Inheemse bevolking en racisme
Bolivia is vergaand gepolariseerd tussen de plattelandsbevolking en de stadsbevolking, tussen de inheemse bevolking en de mensen die zich identificeren met de meer blankere elites. Vanwaar die verdeeldheid en leidt dit momenteel nog tot racisme?
David Verstockt. Ik woon in Bolivia sinds 2015, dat land was eigenlijk een apartheidsstaat. Een deel van de bevolking wil of kan niet in contact komen met de andere bevolkingsgroepen. De overwinning van MAS in 2005 was historisch in alle betekenissen van het woord. Voor het eerst kreeg de arme, rurale, peri-urbane en inheemse bevolking, de overgrote meerderheid van het land overigens, een partij, een politiek instrument. Bolivia was daarvoor een soort apartheidsstaat waar een groot deel van de bevolking niet vertegenwoordigd werd de staat, de media, de ambtenarij. Ze hadden ook geen politieke partij die hen vertegenwoordigde. Dit veranderde in 2005 met de eerste ambtstermijn van Evo Morales als president: plots kregen ze een plaats in de media, in de regering, in het parlement. Je moet kritisch zijn over Morales, maar wat je niet kan ontkennen is dat het land sinds 2005 de meest fundamentele transitie heeft meegemaakt.
In 2009 werd Bolivia omgevormd tot een Plurinationale Staat. Is dat belangrijk?
David Verstockt. Absoluut. Na 500 jaar kolonisatie, na 200 jaar onafhankelijke republiek, is die erkenning fundamenteel. Als bepaalde extreem conservatieve politici het woord republiek in de mond nemen, dan is dat omdat ze afstand nemen van die Plurinationale Staat, van die erkenning van het multiculturele karakter van het land. Daarom is het, mijn inziens, belangrijk dat MAS deze verkiezingen met een grote score heeft gewonnen, om die verworvenheden te bewaken en te verdiepen. Na de staatsgreep zag je terug dat oude Bolivia opstaan. Waar het ok is om racistisch uit te halen op straat of in de bus. Die terugslag hebben mensen gezien en velen schrikten daarvan, wat de hoge score van MAS in de recente verkiezingen dus ook verklaard. Sinds 2005 kan je niet zomaar meer openlijk racistisch zijn in Bolivia. Na de staatsgreep konden we de MAS burgemeester van het stadje Vinto Patricia Acre door de straten zien gesleurd worden, ze werd racistisch vernederd, haar haar werd afgeschoren en ze werd blootsvoets door de straten getrokken. Na deze verkiezingen is ze verkozen als senator voor MAS. Een duidelijk signaal dat de bevolking dit niet langer aanvaardt.
Krijgen na deze overwinning voor Arce nog meer sociale voorstellen?
David Verstockt. Het is sowieso de beste uitkomst. MAS is bijvoorbeeld de enige partij die het recht op abortus kan toelaten. MAS is een smeltkroes van activisten, vakbondsleden, boeren, feministen, … Met sommige groepen zullen ze wellicht weer pragmatische allianties aangaan, bijvoorbeeld de sterke agro-industrie, maar er liggen zeker mogelijkheden voor meer sterke staatsbedrijven in enkele strategische sectoren en de soevereine ontginning van het lithium. De belangrijkste boodschap vandaag is toch dat er terug hoop is voor links op het Latijns-Amerikaanse continent.