Na de instorting van de Sovjet-Unie had de NAVO zichzelf eigenlijk moeten ontbinden. Maar nieuwe vijanden waren snel gevonden en dus bleef de NAVO bestaan. Oorlogszuchtiger dan ooit.
De NAVO (Noord-Atlantische Verdragsorganisatie) werd opgericht in 1949 door 12 landen als een gezamenlijk defensiemechanisme om West-Europa te beschermen tegen een mogelijke invasie van de Sovjet-Unie en Europa weg te houden van het communisme. De Verenigde Staten hadden veel geïnvesteerd in het Marshallplan, het herstelplan om de Europese economie er weer bovenop te helpen na de Tweede Wereldoorlog, maar wilden daar wat voor in return. Door de oprichting van de NAVO konden de VS rekenen op een militaire arm om deze Europese markt te beschermen.
Eén defensie, één markt
Wat staat er in het NAVO-charter? Het is opgericht als defensie-instrument, dus het principe van territoriale bescherming staat centraal. Artikel 5 luidt dat de aanval tegen één NAVO-lidstaat wordt beschouwd als een aanval tegen allen. Indien een land wordt aangevallen, kunnen de NAVO-lidstaten gevraagd worden om het aangevallen land militair bij te staan in zijn zelfverdediging, in overeenkomst met het VN-Handvest. Dat artikel werd sinds het ontstaan van de NAVO slechts één keer in het leven geroepen namelijk na de aanslagen van 11 september 2001 in Afghanistan.
Daarnaast is er ook een economisch aspect vastgelegd in het NAVO-charter. Artikel 2 vraagt dat NAVO-lidstaten “tegenstellingen in hun internationale economische politiek zullen trachten op te heffen en individuele of collectieve onderlinge economische samenwerking aan te moedigen”. De VS hadden alle baat bij een eengemaakte Europese markt, geënt op het kapitalisme, als tegengewicht voor het socialistische Sovjet-blok. Via het NAVO-verdrag verzekerde Washington zich van de politieke, economische en militaire controle over een grote markt. De eerste secretaris-generaal van de NAVO, Lord Ismay, vatte de missie van de NAVO samen als: “To keep the Russians out, the Americans in, and the Germans down.”
“Geen centimeter”
In 1955 trad West-Duitsland toe tot de NAVO. Daarop reageerde de Sovjet-Unie met de oprichting van haar eigen collectieve defensiemacht: het Warschaupact. De Sovjet-Unie, Albanië, Bulgarije, Roemenië, Oost-Duitsland, Hongarije, Polen en Tsjecho-Slowakije maakten hier deel van uit. Na de val van de Sovjet-Unie werd het Warschaupact in 1991 ontbonden. Op dat moment werd aan Sovjetpresident Gorbatsjov beloofd dat de NAVO “geen centimeter” naar het oosten zou uitbreiden. Die belofte hield geen stand. Sindsdien werden meerdere landen van het voormalige Warschaupact ingelijfd in de NAVO, wat Rusland beschouwt als een provocatie. Ondertussen telt de NAVO 28-lidstaten.
De VS in Europa
Vóór de val van de Sovjet-Unie werd de NAVO vooral gebruikt als ‘controlerende’ macht. De VS konden hun militaire aanwezigheid verzekeren op het Europese continent in de vorm van militaire basissen en overeenkomsten met nationale overheden. Het is daardoor ook dat in België kernwapens liggen opgeslagen in Kleine Brogel. In de jaren 1950 waren meer dan 450.000 troepen van de VS actief in verschillende landen op het Europees continent. Na de Koude Oorlog is dat gehalveerd. Er zouden wereldwijd momenteel nog 800 Amerikaanse militaire basissen zijn op vreemd grondgebied. Dat is meer dan eender wie ooit in de geschiedenis.
Daarnaast werd in die jaren ook ingezet op de strijd tegen de ‘interne vijand’. Op verschillende plaatsen in West-Europa werden geheime ‘stay-behind’-netwerken opgezet, in samenwerking met de CIA. Deze netwerken moesten kunnen worden geactiveerd na een Sovjet-invasie, of ageerden tegen communistische partijen. Vaak hadden deze netwerken contact met rechtse politieke groeperingen, en in sommige landen voerden ze terroristische aanslagen uit. De NAVO liet de VS dus toe zich te mengen in binnenlandse Europese aangelegenheden, met steun van haar bondgenoten.
Nieuwe bestaansreden na Koude Oorlog
De NAVO had ontbonden moeten worden na de ontmanteling van het Warschaupact, maar dat stond dus duidelijk niet op ieders agenda. De Atlantische coalitie kreeg nieuwe concurrenten: Rusland, en vooral China. Het Midden-Oosten en Centraal-Azië blijven van een groot geostrategisch en economisch belang. De bedreigingen van ‘terrorisme’ en niet meer het ‘communisme’ zijn grensoverschrijdend en overal. Het gevaar bevindt zich veraf, op het grondgebied van derde landen. Dit vraagt om preventieve en diepgaande interventies, volgens de NAVO. De NAVO slaagde er dus in zichzelf een nieuwe bestaansreden op te leggen.
In 2001 sleuren de VS de NAVO mee in een grootschalig offensief in Afghanistan, een ‘noodzakelijke interventie’ om de ‘terroristische groeperingen’ te verslaan. Die oorlog kostte het leven aan tienduizenden Afghanen, plaatste het land onder bezetting en vernielde alle mogelijkheden voor een eigen wederopbouw.
Ook Libië kreeg een NAVO-inval, onder leiding van Frankrijk, Groot-Brittannië en de VS. Dit keer zogezegd om het bloedbad te vermijden van Khaddafi-tegenstanders door het Libische leger. Rapporten wijzen uit dat de interventies gebaseerd waren op leugens, en dat Frankrijk binnenviel om economische redenen. Deze bombardementen doodden vele Libiërs en vernielden ook hier dorpen en steden. Het land is in een verschrikkelijke chaos beland. Multinationals uit NAVO-landen hebben zich intussen ontfermd over de rijkdommen van Libië.
Bekijk ook deze video over de NAVO en kernwapens: